© COPYRIGHT: 2024 Deccan College (Deemed University), Pune and Rajya Marathi Vikas Sanstha, Mumbai.
नोंदीत दिलेल्या पर्यायांचा क्रम हा त्यांच्या एकूण सर्वेक्षणातील वारंवारितेनुसार दिलेला आहे याची नोंद घ्यावी. व्याकरणिक विशेष : {रीती भूतकाळ} व्याकरणिक विशेष : {पूर्ण क्रियाव्याप्ती}
क्रियाव्याप्तीद्वारे क्रियेची पूर्णता, अपूर्णता, प्रगती किंवा पुनरावृत्ती दर्शविली जाते. क्रियापदाच्या रूपाद्वारे वाक्यातील क्रिया पूर्ण झाल्याचा बोध होतो तेव्हा पूर्ण क्रियाव्याप्ती आहे असे समजते. उदाहरण : ‘सुजाता घरी आली’ या प्रमाण मराठीतील वाक्यात ‘आली’ या क्रियावाचक रूपाद्वारे सुजाता घरी येण्याची घटना वाक्य उच्चारताना पूर्ण झाली आहे असा बोध होतो. प्रमाण मराठीच्या बोलीत पूर्ण क्रियाव्याप्ती दर्शविण्यासाठी क्रियापदासोबत [-ल-] या प्रत्ययाचा उपयोग केला जातो.
१.0 व्याकरणिक विशेषाची नोंदमराठीच्या बोलींमध्ये पूर्ण क्रियाव्याप्तीसाठी चार पर्यायी रूपे सापडली :
(१) [-ल/ल्यान/लान-]; (२) [-एल]; (३) [-न-]; (४) [-स्वर आ/अ/इ/ए/उ]. सापडलेल्या पर्यायी रूपांचा भौगोलिक व सामाजिक प्रसार व उदाहरणे पुढे दिली आहेत. १.१ पर्यायी रूप १ : [-ल/ल्यान/लान-]पूर्ण क्रियाव्याप्तीसाठी [-ल-] हे रूप राज्यातील सर्वच जिल्ह्यांमध्ये सापडते. पूर्ण क्रियाव्याप्ती दर्शविणारे [-ल्यान] हे रूप खालील जिल्ह्यांत आढळले.
| जिल्हा | तालुका व गाव |
|---|---|
| कोल्हापूर | चंदगड -चंदगड, तुडीये व कोदाळी, गडहिंग्लज - हेब्बाळ-जलद्याळ व इंचनाळ |
| सिंधुदुर्ग | दोडामार्ग - आयी व माटणे, मालवण - कट्टा, देऊळवाडा व दांडी, कुडाळ - कुडाळ, आम्रड व मानगाव, वेंगुर्ला - वेंगुर्ला, देवगड - तारामुंबरी व जामसंडे, वैभववाडी - नादवडे, सावंतवाडी - कोलगाव व सातर्डे |
| रत्नागिरी | रत्नागिरी - मालगुंड व झाडगाव, दापोली - दाभोळ, राजापूर - कुंभवडे |
| जिल्हा | तालुका व गाव |
|---|---|
| कोल्हापूर | राधानगरी - ओलवण |
| रत्नागिरी | खेड - जामगे व बहिरवली, दापोली - दाभोळ व पालगड |
| रायगड | महाड - नरवण-भेलोशी |
पूर्ण क्रियाव्याप्तीसाठी [-एल] हे पर्यायी रूप राज्यातील १४ जिल्ह्यांमध्ये आढळले. या पर्यायी रूपाचा भौगोलिक व सामाजिक प्रसार आणि उदाहरणे पुढे दिली आहेत :
| जिल्हा | तालुका व गाव |
|---|---|
| अकोला | अकोला - गोपाळखेड व येवता |
| वाशिम | रिसोड - चाकोळी व घोणसर |
| बुलढाणा | बुलढाणा - पळसखेड भट, जळगाव-जामोद - वडगाव पाटण व निमकराड, शेगाव - शिरजगाव (निळे) व पाडसूळ |
| जालना | जालना - धावेडी |
| औरंगाबाद | औरंगाबाद - भिकापूर-नायगाव व पिंपळखुंटा, वैजापूर - नांदगाव व सावखेडगंगा, सोयगाव - घोसला व पळसखेडा |
| अहमदनगर | अकोले - ब्राह्मणवाडा व डोंगरगाव, नेवासा - मोरगव्हाण |
| नाशिक | नाशिक - विल्होळी, मालेगाव - कळवाडी व कौळाणे (गा.), सटाणा - दरेगाव, सुरगणा - काठीपाडा व सुरगणा, त्र्यंबकेश्वर - गोलदरी व झारवड (खुर्द), येवला - बोकटे व निमगावमढ |
| जळगाव | जळगाव - धामणगाव व वडली, जामनेर - वाकोद व वाघारी, रावेर - मांगलवाडी, चाळीसगाव - हातले व दहिवद, चोपडा - तांदळवाडी व वैजापूर |
| धुळे | धुळे - लळींग, सोनगीर, खेडे व शिरूड-खोरदड, शिरपूर - आंबे, शिंगावे व बोराडी, साक्री - दिघावे व धाडणे |
| नंदुरबार | नंदुरबार - घोटाणे व धानोरा, नवापूर - खांडबारा व चिंचपाडा, शहादा - प्रकाशा व शहादा |
| पालघर | डहाणू - मुरबाड, पिंपळशेत व वेती, तलासरी - उधवा व गिरगाव, जव्हार - हातेरी व खंबाळा, मोखाडा - दांडवळ व कारेगाव |
| ठाणे | मुरबाड - मढ (कातकरी समाज) |
| रायगड | अलिबाग - बापळे, रोहा - चिंचवली (कातकरी समाज) |
| पुणे | मुळशी - कासार-आंबोली (कातकरी समाज) |
पूर्ण क्रियाव्याप्तीसाठी [-न-] हे पर्यायी रूप महाराष्ट्रातील ६ जिल्ह्यांमध्ये आढळले. या पर्यायी रूपाचा भौगोलिक व सामाजिक प्रसार आणि उदाहरणे पुढे दिली आहेत :
| जिल्हा | तालुका व गाव |
|---|---|
| जळगाव | जळगाव - धामणगाव व वडली, रावेर - मांगलवाडी, चाळीसगाव - हातले व दहिवद, चोपडा - तांदळवाडी व वैजापूर |
| धुळे | धुळे - लळींग, सोनगीर, खेडे व खोरदड, शिरपूर - आंबे, शिंगावे व बोराडी, साक्री - दिघावे व धाडणे |
| नंदुरबार | नंदुरबार - घोटाणे व धानोरा, नवापूर - खांडबारा व चिंचपाडा, शहादा - प्रकाशा व शहादा |
| नाशिक | मालेगाव - कळवाडी व कौळाणे (गा.), सटाणा - दरेगाव, सुरगणा - काठीपाडा, त्र्यंबकेश्वर - गोलदरी |
| पालघर | डहाणू - वेती, तलासरी - उधवा, मोखाडा - कारेगाव |
| रायगड | कर्जत - साळोख (कातकरी), रोहा - चिंचवली (कातकरी), महाड - भेलोशी (कातकरी) |
पूर्ण क्रियाव्याप्तीसाठी [-स्वर आ/अ/इ/ए/उ] हे पर्यायी रूप महाराष्ट्रातील ६ जिल्ह्यांमध्ये आढळले. या पर्यायी रूपाचा भौगोलिक व सामाजिक प्रसार आणि उदाहरणे पुढे दिली आहेत :
| जिल्हा | तालुका व गाव |
|---|---|
| जळगाव | जळगाव - वडली, रावेर - मांगलवाडी, चाळीसगाव - हातले व दहिवद, चोपडा - तांदळवाडी व वैजापूर |
| धुळे | धुळे - लळींग, सोनगीर, खेडे व खोरदड, शिरपूर - आंबे, शिंगावे व बोराडी, साक्री - दिघावे व धाडणे |
| नंदुरबार | नंदुरबार - घोटाणे व धानोरा, नवापूर - खांडबारा व चिंचपाडा, शहादा - प्रकाशा व शहादा |
| नाशिक | मालेगाव - कळवाडी व कौळाणे (गा.), सटाणा - दरेगाव, सुरगणा - काठीपाडा, त्र्यंबकेश्वर - गोलदरी |
| पालघर | डहाणू - वेती, तलासरी - उधवा, मोखाडा - कारेगाव |
| रायगड | कर्जत - साळोख (कातकरी), रोहा - चिंचवली (कातकरी), महाड - भेलोशी (कातकरी) |